KIZAMIKTANKORUNMA
Kızamıkhastalığı Rubeola(Kızamık)virüsü ilemeydana gelen akut,döküntülü birenfeksiyon hastalığıdır.Havadamlacıkları yoluyla kişiden kişiyegeçen oldukça bulaşıcı birenfeksiyondur. Virüsün kuluçkadönemi10-14gündür. Şikayetlerbaşlamadanönceki iki gün iledöküntübaşladıktan sonraki dörtgün en bulaşıcıdönemdir.Vücutta döküntü, öksürük,burun akıntısı, gözdekızarıklık veateşe neden olur.Bazı hastalardakulakenfeksiyonu, zatüre(pnömoni), nöbetler(havalegeçirme), beyin hasarıveölümeyol açabilir.Bir kez geçirildiğindehayatboyu bağışıklık bırakır. Dünya Sağlık Örgütü’negöre,kızamıkküçük çocuklarda aşıylaönlenebilir ölümlerinöndegelennedenlerinden biridir.
Kızamıkvirüsü sürekli görülmesedeara arasalgınlar yapmaktadır.Ülkemizdedeson 2-3yıllık dönemdekızamıkvakalarıgörülmüştür.Ülkemizde,artan seyahatvegöçlersebebiyle yurtdışı kaynaklıvirüs riski altındadır. Yurtdışındanvakalar gelmekte,aşısızveyaeksik aşılı kişiler bu vakalardanetkilenebilmektedir.Kızamıksalgınları halaAvrupa dadahilolmaküzerediğerülkelerde yaygındır. DSÖaçıkalamalarındabir önceki yılagöreyüzde 400'ü bulanartışlakızamıkvakalarınınen fazla Romanya, İtalya veUkrayna'da görüldüğü belirtilmektedir.Bununla birliktekızamığa karşı çocuklarınaşılanmasında küresel boyuttaki çabasayesinde,tümdünyada kızamıktan ölenlerinsayısı 2000yılındanbuyanayaklaşık yüzde79düşmüştür.
Kızamıktankorunma; Kızamık aşısı (Attenüecanlı aşı)vekızamıkimmünglobulin ile yapılabilmektedir.Kombine(kızamık,kabakulak,kızamıkçık;KKK)ya damonovalanaşı formlarıvardır. Çocuklukçağında rutinolarak yapılanaşılardır.Kızamıkvekabakulakaşıları civcivembriyonu hücre kültüründen, kızamıkçıkaşısı iseinsandiploidhücrekültüründen üretilir. Kızamıkaşısıilkolarak1963 yılında lisans almıştır.Sağlıkbakanlığı tarafındanyürütülen Genişletilmiş BağışıklamaProgramıile çocuklarda12. aydaveilkokul 1. Sınıfta rapeliolmaküzere ikidozşeklindeuygulanmaktadır. ÇocuklaraKKKaşısıBirincisi12-15aylıkkenveİkincisi4-6yaşlararasında olmaküzere2kez yapılmalıdır (1. dozdanenaz28gün geçmişsedahaerken deyapılabilir)
AşınınKontrendikasyonları;Gebelerveyaaşıyapıldıktansonra4haftaiçerisindegebelik planlayanlar aşılanmamalıdır.Aşı yapılankişibiraysüreylegebekalmamalıdır.Gebelik sırasında aşı olanlarda yada aşıyapıldıktan sonrabelirtilensüreden öncegebekalanlarda aşıya bağlı fetal anomali gösterilemediğinden gebeliğinsonlandırılmasıönerilmemektedir. Emzirmeaşı için kontrendike değildir.Kızamıkçığakarşı bağışıklığı olmayangebelerdoğumdanhemensonraKKKileaşılanmalıdır. Ağır immün yetmezliği olankişilerde(kanserhastaları,organnakliyapılanlar, uzun süre kortikosteroid kullananlar, kemoterapiveya radyoterapi alanlar,ağırimmünyetmezliği olanHIVpozitif hastalarvb.) canlı aşı olmasısebebiyle KKKaşısı kontrendikedir.Orta/ağır şiddettehastalığı olanlarda akutdönem geçinceyekadaraşıertelenmelidir.Aşı içeriğindeolması sebebi ilejelatin veyaneomisinekarşı anafilaktiktipteallerjikreaksiyonu olankişilereaşıyapılmamalıdır.Yumurta allerjisi olanlarda aşıya bağlı anafilaksi riskioldukça düşüktür. Kontaktdermatitaşı içinkontrendikasyonoluşturmaz. Aşı ve immünglobulinler aynı anda verilmemelidir.Aşı immünglobulinden enaz 2haftaönceveyaen az 3ay sonra uygulanmalıdır.Bir dozKKKaşısındansonra6hafta içerisindetrombositopeni gelişirseikinciaşı dozu yapılmamalıdır.
Yanetkileri; Aşısonrasıensık ortayaçıkanyanetkilerenjeksiyonyerindeağrı, eritem ve şişliktir.KKKaşısı yapıldıktan sonra ateş, geçici döküntü, geçici lenfadenopati,kabakulakaşısına bağlı parotit,allerjikreaksiyonlar, trombositopeni, kızamıkçıkaşısına bağlı daha çokkadınlarda artralji ve geçiciartritgibi yanetkilergörülebilir.Ateş, yanetkiler içerisindeen sıkgörüleniolup diğerleri nadirdir.Aşıya bağlı febrilkonvülzyon riski1/3000’dir.İlkdozKKKaşısındansonraanafilaksi görülme hızı 1/100.000,menenjitveensefalitgörülmehızı1/1.000.000olarakbildirilmiştir. Kızamıkaşısı SSPE hızını artırmaz, tersinebu komplikasyona karşı koruyucudur. Vaskülit,optiknörit,Guillain-Barre Sendromu,ataksi, pankreas hasarı, diabetesmellitusgibi yanetkileriniseaşıyla ilişkisi olduğu kanıtlanamamıştır.
Temassonrasıprofilaksi;Kızamık geçiren hasta iletemas sonrası duyarlı kişilereilk72saat içerisindeKKKaşısı yapılması korunmadayeterliolabilir.Bir yaşüzerindekitemaslıolgularda immünglobulin yerineKKKaşısıtercihedilmektedir.Ancak,eviçiyakıntemaslarda, busüre içerisinde genellikletanıkonulamadığından, immünglobulin kullanılması gerekmektedir.Kontrendikeolduğu içinimmünsüpresif kişilervegebelerdetemas sonrasıprofilaksidekızamıkaşısıkullanılmamalı, immünglobulin yapılmalıdır.Standart immünglobulin temassonrası ilk6gün içerisindeuygulanırsa etkiliolur. İmmünkompetan kişide0.25ml/kg,immünsistemi baskılanmışkişide0.5ml/kg (maksimum15ml)dozunda IMolarakuygulanır.Aşı, immünglobulinden 3-6aysonra yapılır.Yetişkinlerde Kızamıkaşısı (1980yılındansonradoğanlar için)en az1dozsubkütan yoldan KKKaşısıolarakyapılmalıdır.Laboratuvartetkikleriyleherbir antijenekarşıimmün olduğu gösterilmiş ise aşılanmasına gerekyoktur. Yakınzamanda kızamık,kızamıkçıkveya kabakulağa maruzkalmayada salgındurumunda, bir sağlıkkuruluşunda ya dabakımevindeçalışma,yükseköğrenim kurumlarında eğitimgörme,temasriskinin yüksekolduğu uluslararasıseyahatplanlamadurumlarında en az 28gün arayla2. dozKKKaşısı uygulanmalıdır.Aşılamaprogramınınbaşarısı nedeni ilekızamıkhastalığı çokazalmıştır.SağlıkBakanlığı açıklamalarında aşıyaptırmama sayılarınıngiderekarttığı,2017yılında23binkişinin çocuğuna aşı yapılmasını reddettiği,bu durumun aşınınkoruyuculuğunun %98 olmasına rağmen aşı yapılan çocuklarıda etkiliyebileceği, daha yüksekaşı yaptırmama sayılarına ulaşılırsasalgınlara neden olabileceğibelirtilmiştir. Günümüzdeülkemizdesalgınbulunmamakta,yeryersporadik vakalar ortaya çıkabilmektedir.Basında songünlerdeAntalyailimizdeYabancıuyrukluöğrencilerden kaynaklanankızamıkvakaları görüldüğü haberleriyeralmışolup sağlıkbakanlığı tarafındanyapılan açıklamada 9vakatespit edildiği ve4250kişininaşılandığı bildirilmiştir.
Dr.ErdinçTİTİZLER
Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı
Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi
AlanyaEğitimAraştırma hastanesi